|
|
erfgoedkwesties 003
© Carla van Beers 5 Mei 2009 DEN HAAG
weg met het object!
verkopen, schenken, afstoffen of verkwanselen
Aanstaande 20 Mei is er een erfgoeddebat over auteursrechten op het ontsloten materiaal van internet.
15 april jl. werd er gediscussieerd over het overschot aan mannen aan de erfgoedtop. En op 9 april was er
een extra debat in het Textielmuseum in Noord Brabant met de prikkelende titel 'Weg met het object!'.
De Reinwardt Academie en Erfgoed Nederland organiseren elke derde woensdagavond van de maand een
erfgoedbreed debat in de aula van de Academie in Amsterdam. (zie overzicht:
de verslagen) In augustus 1976 startte de
museumschool met haar eerste cursusjaar, het was een hele nieuwe opleiding in Leiden.
Als ik destijds was aangenomen, was mijn leven ongetwijfeld anders verlopen… maar ik
twijfel er niet aan dat ik op dan toch ook weer op dezelfde kruispunten zou zijn aanbeland als in dit leven.
Ik kwam niet door het zware toelatingsexamen heen. Het eerste jaar waren er heel veel aanmeldingen,
bovendien was ik nog nooit in een museum geweest en kon ik mijn motivatie ook helemaal niet onderbouwen.
Tegenwoordig wordt je op de Reinwardt opgeleid tot allround erfgoedprofessional. Allround en professional
zijn woorden die mij niet passen, maar erfgoed zit me als gegoten. Ik ben geboren met het woord erfgoed in
mijn genen. Maar ook met woorden als verzamelen, verhalen, tentoonstellen, archieven, musea, families en huizen.
'Weg met het object!' stelt de zaak van vernieuwing en authenticiteit aan de orde. Objecten hebben in musea
altijd de rol van bemiddelaar gespeeld bij het vertellen van verhalen. Nu het museum als bewaarplaats van
historische getuigenissen er een jonge en vitale zuster bij heeft gekregen, namelijk de nieuwe media,
is het de hoogste tijd om alles eens goed ter discussie te stellen. In musea staat het object niet op
zichzelf maar vertegenwoordigt het iets anders: een persoon, een gebeurtenis, een idee. Als deze personen,
gebeurtenissen en ideeën ook op andere manieren gerepresenteerd kunnen worden, kan je je afvragen wat het belang
van het object eigenlijk is. Daarbij weegt de vraag "zijn authentieke objecten een lust of een last?” nogal zwaar.
In dat laatste geval biedt de nieuwe media een uitkomst. Originele stukken die
vanwege hun fragiele staat niet meer getoond kunnen worden, zijn dankzij digitale bewerkingen nog wel
toegankelijk voor het publiek. De oude kostbare stukken staan niet ter discussie, die zullen tot in het
oneindige bewaard blijven. Maar depots kunnen overvol raken.
Archiefinstellingen kennen regels voor bewaartermijnen en vernietiging van stukken.
Vervangen van archiefbescheiden door middel van digitalisering behoort ook tot de mogenlijkheden.
Er zijn de laatste jaren tal van
opruimacties omdat overtollige objecten een last geworden zijn. Musea werken met richtlijnen
zoals de Leidraad voor het Afstoten van Museale Objecten (LAMO). Er blijft veel discussie
omdat er beslissingen genomen moeten worden over wat mag blijven en wat weg moet. Past een object nog wel binnen een
collectie, moet het herplaatst of verkocht worden, is het wel ethisch verantwoord, wie wil het nog hebben? Collectiebeherende instellingen
kunnen objecten aanbieden via een online database herplaatsingsdatabase.nl en ze bepalen zelf onder welke
voorwaarden de objecten worden gegund aan een belangstellende partij.
Dat de lusten lasten geworden zijn is een inzicht dat in de laatste decennia duidelijk naar voren is gekomen.
De ooit op onheuse gronden verkregen objecten worden aan de rechthebbende eigenaren in andere
landen teruggegeven. Denk aan de geroofde kunst uit de 2e wereldoorlog of aan de koloniale tijd met haar exotische verzamelzucht.
Zo heeft Arthur Japin ervoor gezorgd dat het hoofd van de Ghanese koning Badu
Bonsu II, dat in een depot van het Universitair Leids Medisch Centrum op sterk water lag, na 171 jaar terug naar Ghana is gegaan.
Het object, in de breedste zin van het woord, staat ter discussie, dat kan iedereen beamen. Er is een ware revolutie
van virtuele musea en gedigitaliseerde collecties gaande, er wordt binnen de erfgoed sector gejongleerd met het aankopen
en afstoten, waarbij elk nadeel natuurlijk zijn voordeel heeft. Al deze kwesties zijn niet alleen voor musea of
erfgoedinstellingen van toepassing, maar ze gelden ook voor de privé verzamelingen, de huis collecties en de
familiearchieven. Toen Pieter Wilhelm Waller, effecten en tabakshandelaar, in 1924 zijn befaamde postzegel en
poststukkenverzameling aan het Post, Telegraaf en Telefoonbedrijf schonk had hij twee doelen voor ogen.
Op de eerste plaats wilde hij voorkomen dat zijn verzameling naar het buitenland verdween of uiteenviel
en op de tweede plaats wilde hij een bijdrage leveren aan de oprichting van een postmuseum. Het museum kwam er
inderdaad, in 1930 was het twee dagen per week open voor het publiek. Het is er nu nog steeds, al heten ze tegenwoordig
het museum voor communicatie en hebben de postzegels er niet meer zo´n prominente plaats als voorheen.
Zo zijn er tal van mooie voorbeelden van schenkingen. Een overzicht van veelgebruikte gunningscriteria is
opgenomen in de LAMO, samengesteld door het Instituut Collectie Nederland.
Wie 'Weg met het object!' roept kan ook bij een veilinghuis terecht. In de krant (NRC) van zaterdag 19 April
staat een stuk over de tien portretten van een 17de eeuwse familie (ouders en 8 kinderen), die aanstaande 6 mei
verkocht gaan worden door Christies te Amsterdam. Het artikel is geschreven door Arjen Ribbens. Hij meldt dat Christies
gedurende een periode van vier maanden getracht heeft om de schilderij verzameling in een museum onder te brengen.
Dat is mislukt. In het artikel valt te lezen hoe bijzonder jammer het zou zijn als de serie uiteenvalt, waar grote
kans op is omdat het veilinghuis Christies het in drie kavels verdeeld heeft, zodat het beter verkoopbaar is. De tien
schilderijen hingen tot voor kort in Huis Spijkerbosch in Olst. De familie Van Limburg Stirum die de portretten van
de Arnhemse rentmeester Willem Craeyvanger en zijn gezin in 1854 door vererving hadden gekregen doet er nu samen met
meubilair en porselein afstand van.
Een grote schoonmaakactie, horen de schilderijen niet meer bij de familie of het huis, waarom worden ze herplaatst,
moeten ze verkocht worden? Het voordeel van het nadeel is dat je er altijd nog goede
reproducties van kunt bewaren voor het familiearchief. Een geluk bij een ongeluk zou kunnen zijn dat de portretten straks
een veel beter onderkomen krijgen.
Ik kan er niet mijn vinger opleggen, maar het artikel en het feit dat deze complete familie
bij
Christies verkocht wordt, boeit mij evenzeer als dat het mij ergert. (alsof het om levende objecten gaat) De titel van het stuk “De Craeyvangertjes zoeken z.s.m.
een nieuw huis” vind ik schokkend. Zou die familie Craeyvanger met haar acht kinderen dan helemaal geen nakomelingen meer hebben?
Als ik toch die Reinwardt Acadmie gedaan had, dan zou ik nu wel in het museum voor portretkunst of het museum
voor familiegeschiedenis willen werken en de familieportretten werden dan aangekocht. Dan zou er een mooie catalogus met
verhalen verschijnen enzovoorts. Of als ik veel geld had kocht ik de hele collectie
zelf en hing ik ze bij mij thuis als mijn eigen
voorouders aan de wand, dan zou ik zeggen dat ik Lijsbeth mijn voormoeder was. En dan zou ik ze per testament schenken
aan de afdeling families van het Nationaal Historisch Museum. Maar -als- is geen optie, er is ook geen museum voor
portretkunst of familiegeschiedenis in Nederland. Ik wil ook niet liegen over mijn afkomst of mijn geschiedenis inruilen voor een andere. Erfgoed verkopen, schenken,
afstoffen of verkwanselen is en blijft een dilemma.
|
het behouden & behoeden van
familiearchieven is een taak voor iedereen
het archievenblad & het imago van de archivaris
weg met het object! verkopen, schenken, afstoffen of verkwanselen
Soestdijk, een museum voor familiegeschiedenis
het intergenerationeel besef dat jij niet de maat van alle dingen bent
de herwaardering van het familielievende ideaal
het ecosysteem van een koninklijke familie
elite, superkapitalisme of het mecenaat
geheime dagboeken & de pijn van een familie
erfgoedconsumptie-logica: zoeken is een kunst en vinden is een gunst
bibliotheek als bewaarplaats van nationaal geheugen
draagmoeders gezocht voor persoonsdossier
|
