erfgoedkwesties 001 © Carla van Beers 1 Maart 2009 DEN HAAG het behouden & behoeden van familiearchieven is een taak voor iedereen Wie wat bewaard heeft wat, zo luidt het gezegde. Mijn zus veranderde het vroeger in “wie wat bewaard heeft niets”, want met zes kinderen aan tafel kon het je zo maar gebeuren dat iemand anders iets van je bord mee prikte. Toch blijven het ware woorden, al gaat het ook niet op voor grote groepen mensen die met beleggingen, spaargeld en pensioenen dachten dat ze iets bewaard hadden, toen bleek dat door de financiële crisis het leeuwendeel ervan was opgesoupeerd. Om een lange inleiding kort te maken: wie wat bewaard heeft wat, slaat natuurlijk op diegenen die foto´s, brieven, verhalen, akten, dagboeken, diploma´s, administratie, testamenten, genealogische of andere werken van en over familieleden en aanverwanten bewaren. Zij die een particulier archief aanleggen en historische of persoonlijke stukken bewaren hebben pas echt wat. Een archivaris zal er wellicht anders over denken, maar ik noem iedere verzameling met persoonlijke documenten een familiearchief. Ooit was het familiearchief voorbehouden aan de adel, het patriciaat en de gegoede burgerij. Tegenwoordig hebben veel mensen het gemak van luxe en welvaart binnen handbereik; een professionele keuken met eigen cappuccinomaker en biertapper, kant en klare producten en een draagbare dienstbode in de vorm van een mobiele telefoon, een badpaleis, een huisbioscoop... Het belangrijkste is natuurlijk de eigen hotline met de rest van de wereld, onze ambassadeurs zitten overal en zijn via internet binnen enkele seconden te bereiken. Kortom, de nieuwe elite, die uit alle lagen van de bevolking is opgebouwd, is alom vertegenwoordigd. Door de democratisering in de tweede helft van de vorige eeuw en de herwaardering van egodocumenten door historici zijn de familiearchieven algemener geworden en opnieuw in de belangstelling gekomen. Persoonlijke ervaringen en herinneringen zijn van een andere orde dan feitelijke historische reconstructies, maar ze hebben een eigen sociaal-culturele inhoud die even waardevol blijkt te zijn. Erfgoedinstellingen beseffen dat ze door het vernietigen van persoonlijke stukken en door het niet opnemen van particuliere documenten een zwart gat creëren in hun collectie. In 2007 is er door het Nationaal Archief een nieuwe visie en een andere methodiek voor waardering en selectie van archieven ontwikkeld. In het rapport 'Gewaardeerd Verleden' van de commissie Jeurgens, spreekt men zich uit over particuliere archieven, waartoe ook bedrijfs-, verenigings- of beroepsarchieven behoren inclusief persoonsdossiers of persoonlijke archiefbescheiden. Merkwaardig genoeg komt het woord familiearchief niet voor in het ruim 100 pagina tellende document. Archieven of onderdelen van archieven dienen veilig gesteld te worden indien ze representatief zijn voor hetgeen er in de samenleving is vastgelegd of als ze representatief zijn voor de activiteiten van de leden van een samenleving. Maar ook als het door waarnemers als belangrijk, bijzonder of uniek wordt beschouwd in het geval ze specifieke ontwikkelingen, activiteiten, personen en organisaties in een bepaalde periode weerspiegelen. Er wordt voorgesteld om met een methodiek van getrapte waardering te gaan werken. Voordat deze algemeen ingevoerd gaat worden zullen er eerst een aantal proefprojecten plaatsvinden. Ik hoop dat de departementale archiefcommissies, met de nieuwe waarderingsinstrumenten, voldoende rekening zullen houden met "overige niveaus" zodat de nieuwe bouwstenen niet gemaakt zijn van een verouderd negentiende-eeuws gedachtegoed. De twintigste eeuw heeft laten zien dat wat “men” niet van belang achtte, verloren is gegaan. Ik pleit dan ook voor fuzzy thinking en het opwaarderen van onbeduidende kwaliteit, dus voor het toevoegen van een extra instrument dat zorg draagt voor het bewaren van onbelangrijke, niet representatieve futaliteiten ;) De commissie Jeurgens geeft hiervoor de ruimte in de vorm van a-selecte steekproeven. Iedere onderzoeker heeft de ervaring van toevalstreffers en weet dat wat voor de een van groot belang is voor de ander totaal geen gewicht heeft. Wie naar –vroeger– op zoek is wendt zich als eerste tot het Centraal Bureau voor Genealogie, het documentatie- en voorlichtingscentrum op het terrein van de familiegeschiedenis en heraldiek in Den Haag en de Nederlandse Vereniging voor Genealogie, het kenniscentrum met unieke bronnen te Weesp. Beiden hebben materiaal over heel veel personen en families in huis. Voorheen was het Nationaal Archief met het CRPA (Centraal Register van Particuliere Archieven) het eerste aanspreekpunt voor familiearchieven, de informatie is al jaren niet meer bijgehouden en de slapende afdeling is inmiddels opgeheven. Het kaartsysteem is ingehaald door het digitale tijdperk. Je kunt stellen dat de rol van het doorverwijzen naar bewaar en vindplaatsen van familiearchieven is overgenomen door de zoekmachines, portals en databanken op internet. Archieven liggen overal verspreid en dat maakt het zoeken wel extra moeilijk. Informatie over één familie kan verspreid zijn over een aantal verschillende instellingen. Dat zal altijd zo blijven, maar een nieuw coördinatiepunt is zeer wenselijk. Het in 2005 opgerichte Platform Particuliere Archieven (PPA) bezint zich over een volgende stap en een eventuele digitale herstart van het CRPA. In archiefland wordt er continue nagedacht over het conserveren en ontsluiten van archieven. Het familie- of particuliere archief is en blijft een apart geval dat extra aandacht vraagt. De selectiecriteria van de archiefinstellingen, voor het opnemen van documenten, veranderen waardoor er in toenemende mate aandacht is voor het persoonlijke erfgoed van de mensen van weleer. Toch kan een hernieuwd inzicht niet voorkomen dat er veel documenten tussen de wal en het schip verdwijnen. Het archiefwezen draagt zorg voor de prominente collecties, maar vele historische schatten (zoals de kleine familiearchieven) blijven buiten haar gezichtsveld. Het zijn twee aparte werelden, waarbij de algemene en persoonlijke waarde verschillend gewogen worden. Ook al wordt er vanuit erfgoedinstellingen van alles ondernomen om het grote publiek te bereiken, een echte schakel is er (nog) niet. Met diverse online projecten wordt iedereen uitgenodigd om een eigen verhaal toe te voegen. Er is kennelijk een rol weggelegd voor diegenen die ervaringen en herinneringen willen delen, maar wat gebeurt er met alle familiedocumenten die thuis op een plank of in een doos in de kast liggen? Is het contact tussen de erfgoedinstellingen en het publiek niet te eenzijdig? Iedereen die zich voor genealogie of familieverhalen interesseert heeft een eigen familiearchief. Al is men zich daar niet altijd van bewust. De vraag is of deze archieven interessant, zichtbaar en toegankelijk zijn. En of de men de waarde van alledaagse stukken wel (h)erkent. Een minder aangenaam feit is dat de archiefinstellingen kampen met een grote achterstand, er liggen nog vele kilometers met materiaal dat verwerkt moet worden. “Familie-archieven. Het woord klinkt wel wat heel deftig, waar ik slechts eene eenvoudige verzameling van familieherinneringen op het oog heb.” schrijft Louise Stratenus in 1902 in haar pleidooi om de voorouders te eren door hun papieren en gedachten te bewaren voor het nageslacht. Of je nu begint met een verzameling van geboortekaartjes en eindigt met een collectie waardevolle documenten of ergens tussen in blijft steken… er zijn geen specifieke criteria voor het aanleggen van een familiearchief. Elk archief begint bij het bewaren van nagelaten papieren. Sommigen mensen gooien snel iets weg en anderen zijn geneigd tot vasthouden. Ik zou zeggen behoud en behoed familiestukken of laat de ze bewaren door een erfgoedinstelling. Hoe groot, klein, belangrijk of onbelangrijk het ook moge zijn, wees er trots op. Wie wat bewaard heeft wat. foto: carla van beers het behouden & behoeden van familiearchieven is een taak voor iedereen het archievenblad & het imago van de archivaris weg met het object! verkopen, schenken, afstoffen of verkwanselen Soestdijk, een museum voor familiegeschiedenis het intergenerationeel besef dat jij niet de maat van alle dingen bent de herwaardering van het familielievende ideaal het ecosysteem van een koninklijke familie elite, superkapitalisme of het mecenaat geheime dagboeken & de pijn van een familie erfgoedconsumptie-logica: zoeken is een kunst en vinden is een gunst bibliotheek als bewaarplaats van nationaal geheugen draagmoeders gezocht voor persoonsdossiers